Zakończyła się trwająca cztery lata konserwacja pierwszego murowanego baraku więźniarskiego na terenie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz II-Birkenau, która realizowana jest w ramach Globalnego Planu Konserwacji (GPK) – zaplanowanego na wiele lat programu prac konserwatorskich w Miejscu Pamięci Auschwitz. GPK finansowany jest ze środków Fundacji Auschwitz-Birkenau.

Do pilotażowego projektu konserwatorskiego wybrano dwa baraki w najgorszym stanie zachowania znajdujące się na odcinku BIb byłego obozu Birkenau. Prace przy baraku nr 8 zostały już zakończone, natomiast konserwacja baraku nr 7 powinna zakończyć się przed końcem roku.

W oficjalnym zakończeniu konserwacji pierwszego z baraków udział wzięli przedstawiciele Muzeum, Fundacji Auschwitz-Birkenau, a także Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obecni byli także przedstawiciele Komitetu Międzynarodowego Fundacji Auschwitz-Birkenau – przedstawiciele państw-darczyńców, którzy wcześniej spotkali się na dorocznym posiedzeniu.

„Globalny Plan Konserwacji, realizowany od 2012 r. dzięki środkom finansowym Fundacji Auschwitz-Birkenau – wspartej znaczącymi środkami także z budżetu państwa polskiego – ma na calu przede wszystkim odpowiednie zabezpieczenie i zachowanie autentyzmu miejsca byłego obozu koncentracyjnego i zagłady, co nie należy do zadań łatwych. Proces konserwacji prowadzony przez Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau wraz z szerokim gronem specjalistów z różnych dziedzin, jest przykładem rzetelnej pracy i pełnej troski o jak najwierniejsze zachowanie warstwy historycznej obiektów przy wykorzystaniu najnowszej technologii, metod opracowanych i indywidualnie dostosowanych do danej problematyki” – napisał w specjalnym liście wicepremier i minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński.

Dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M. A. Cywiński, dziękując przedstawicielom państw-darczyńców, darczyńcom indywidualnym oraz firmom wspierającym codzienną pracę Fundacji Auschwitz-Birkenau, podkreślił fundamentalne znacznie prowadzonych prac konserwatorskich dla naszej wspólnej przyszłości: – Wiemy dobrze, że cały czas dzieją się rzeczy trudne i bolesne. Widzieliśmy to dwa lata temu w Birmie, widzieliśmy to wcześniej w Rwandzie, obserwujemy wydarzenia w Afryce Subsaharyjskiej, czy w innych miejscach. Obserwujemy również naszą starą-nową Europę, która może budzić niepokój. Jestem jednak przekonany, że jeśli mamy uświadamiać kolejne pokolenia, to miejsce to znajduje się w samej esencji przesłania, które chcemy im dać. My stworzyliśmy mechanizm, który tej historii pozwala nie zniknąć wraz z naturalnym starzeniem się obiektów – powiedział.

– Konserwatorskie zabezpieczenie całej poobozowej infrastruktury, czy osobistych przedmiotów należących do ofiar, to wielkie zadanie. Dziś możemy podziękować wszystkim osobom i firmom za ich zaangażowanie i wspieranie misji Fundacji i Miejsca Pamięci Auschwitz. Zakończenie konserwacji tego pierwszego baraku i oddanie go na potrzeby odwiedzających to ważny etap naszej dziesięcioletnie działalności. Istotne jest jednak to, że budowa Funduszu Wieczystego Fundacji nie została jeszcze zakończona. Dlatego tak ważna jest nasza ciągła współpraca z państwami-darczyńcami, a także z darczyńcami indywidualnymi, zwłaszcza przed zbliżającą się 75. rocznicą wyzwolenia Auschwitz-Birkenau. Mam nadzieję, że wtedy będziemy mogli ogłosić zakończenie budowy Funduszu Wieczystego Fundacji – powiedział Wojciech Soczewica, Dyrektor Generalny Fundacji Auschwitz-Birkenau.

W ciągu czterech lat zakonserwowano i zachowano całość historycznej tkanki budynku, z uwzględnieniem także odkrytych historycznych posadzek oraz zabezpieczenia reliktów archeologicznych na dziedzińcu pomiędzy barakami. Z sukcesem przeprowadzono bezprecedensowe działania takie jak: prostowanie ścian, konsolidację malowideł ściennych z ograniczeniem do minimum wykorzystania żywic syntetycznych czy opracowanie konserwatorskich metod usuwania wandalizmów.

Szczególnie wymagającym technicznie i organizacyjnie zakresem prac było wzmocnienie fundamentów. Jest to element szczególnie istotny dla trwałości konstrukcji budowli. Różny poziom posadowienia ścian baraków był jednym z głównych czynników negatywnie wpływających na ich stan. W celu kompleksowego zrozumienia problemów posadowienia budynku konieczne było stopniowe odkrywanie wszystkich ścian fundamentowych. Dzięki temu możliwe było zdiagnozowanie stanu zachowania fundamentów oraz wykonanie kompleksowych prac naprawczych poprzez wzmocnienie i naprawę uszkodzonych fragmentów, oraz wykonanie podbić. W ten sposób zapewniono jeden poziom posadowienia fundamentom ścian wewnętrznych i zewnętrznych baraku, co znacznie poprawia stabilność budynku jako bryły.

Najbardziej złożone wyzwania konstrukcyjne dotyczyły ścian baraków. By wiotkie ściany, o grubości zaledwie 12 cm, mogły w bezpieczny sposób unieść ciężar dachu budynku, należało odwrócić istniejące tam deformacje oraz wzmocnić fundamenty. Zdecydowano się na podjęcie bezprecedensowego zabiegu prostowania ścian i ich wzmocnienia bez rozbiórki. Ze względu na nowatorski charakter prace poprzedzone zostały wykonaniem specjalnej ścianki testowej dokładnie odwzorowującej oryginał, na której przeprowadzono próby prostowania oraz wzmacniania struktury. Te doświadczenia pozwoliły na wykonanie autorskiej konstrukcji do prostowania, która umożliwiła wyprostowanie ścian podłużnych oraz wschodniej ściany szczytowej. Strukturę ścian wzmocniono za pomocą stalowych prętów, wprowadzonych tak, by nie były widoczne. Posłużyły one również do połączenia ścian zewnętrznych i wewnętrznych.

W projekcie wykorzystano nowe techniki dokumentacyjne i nowoczesne narzędzia, takie jak panoramy wirtualne, BIM (Building Information Modelling) czy modele 3D w dokumentacji archeologicznej.

Prace poprzedzone zostały kilkuletnimi, wielodyscyplinarnymi badaniami, które miały pozwolić na zidentyfikowanie głównych czynników powodujących niszczenie budynków i wskazać bezpieczne dla obiektów metody pozwalające na zatrzymanie ich postępującej degradacji.

Cały projekt realizowany jest zgodnie z założeniami konserwatorskimi Muzeum To m.in. ograniczenie niezbędnych ingerencji do minimum wynikającego z wymagań technicznych oraz ochrona w jak największym stopniu wszystkich zachowanych elementów historycznych, przy równoczesnym ograniczeniu ingerencji estetycznych i zmian w odbiorze wizualnym obiektów. Wykonane prace pozwalają na bezpieczne udostępnienie baraków zwiedzającym, co ze względu na ich stan nie było wcześniej możliwe. Teraz do budynku będą mogły wejść grupy odwiedzające Miejsce Pamięci z przewodnikiem.

Projekt konserwacji historycznych murowanych baraków więźniarskich podsumowuje specjalna polsko-angielska publikacja, którą można pobrać tutaj.